بررسی روانشناختی تشبیه در سوره ی بقره

تشبیه یکی از پربسامدترین اسلوب‌های ادبی قرآن به شمار می‌رود که عمدتاً برای بیان مفاهیم انتزاعی بکار گرفته شده است؛ از آنجا که این اسلوب، مورد اهتمام بسیاری از لغویان و بلاغیان بوده است؛ در این جستار تلاش می‌شود تا ابتدا رویکرد قدما پیرامون این پدیده و نگاه ناقدان معاصر به این رویکرد، مورد بررسی قرار گیرد و برآنیم تا ضمن بررسی و نقد نگاه قدما به تشبیه، رویکردی ارائه دهیم تا در تحلیل تشبیه در کنار توجه به تناسب و تطابق بیرونی و حسی بین طرفین تشبیه، به بافت کلام و تناسب روانشناختی بین آنها نیز توجه شود. چرا که معتقدیم هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژه‌ای است که از نظامی وراء نظام زبان بر این نظام تحمیل شده که صفوی از این نظام با عنوان نظام شناختی یاد می‌کند و آزگود (osgood) آن را معنای تلویحی (connotative meaning)  می‌نامد که متأثر از بازخوردها و نگرش‌ها است.  با بررسی این رویکرد در سوره‌ی بقره دریافتیم که گفتمان قرآن در بافت‌های گوناگون و با توجه به نوع مخاطب متفاوت است و تصاویر و واژگانی که برای این موارد انتخاب شده‌اند، ظرفیت‌های عاطفی و هیجانی بالایی دارند. یافته‌های پژوهش ضمن تأیید رویکرد ارائه شده، نشان می‌دهد که در تبیین تشبیهات قرآنی نباید نگاه جزئی و بریده از متن به آن‌ها داشت بلکه باید آن‌ها را به بافت متن ارتباط داد و به ایفای نقش و کارکردشان در ضمن ساختار عام یا تصویر کلی پرداخت.